ਬਾੜਮੇਰ (ਰਾਘਵ)— ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾੜਮੇਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦਾ ਰਾਮਸਰ ਪਿੰਡ ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਨੋਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਰਵਾਇਤੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਅਕਾਲ ਪੈਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਰਾਮਸਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਰਾਮਸਰ ਵਿੱਚ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੂਹ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਬੇਰੀਆਂ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੇਰੀਆਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੂਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਸੋਨੀਆ ਚੈਨਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਰੀਬ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਹਰ ਬੂੰਦ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਰਾਮਸਰ ਵਾਸੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਇਸ ਵਾਟਰ ਹਾਰਵੈਸਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਸ਼ਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।
ਬਾੜਮੇਰ ਦੀ ਇਹ ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਵਿਧੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਂਝੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰਾਮਸਰ ਪਿੰਡ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਟਿਕਾਊ ਭਵਿੱਖ ਵੱਲ ਵੀ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।
